Η Άμεση Δημοκρατία στον 21ο αιώνα (Αναζητώντας την ουσία πέρα από ιδεολογίες και μύθους)

Συλλογικός τόμος από τις Εκδόσεις ΝΗΣΙΔΕΣ

Γράφουν: Γιώργος Κολέμπας, Περικλής Κοροβέσης, Κώστας Λάμπος, Γιώργος Λιερός, Γιώργος Οικονόμου, Ζήσης Παπαδημητρίου, Δημήτρης Παπαχρήστος, Φώτης Τερζάκης

Επιμέλεια και πρόλογος: Κώστας Λάμπος

Υπάρχει στις μέρες μας, και όχι τυχαία, μεγάλη σύγχυση γύρω από τη φύση της δημοκρατίας γενικά και της άμεσης δημοκρατίας ειδικότερα, παρά το γεγονός πως η ανθρωπότητα καταθέτει με τους αγώνες της και από καταβολής της την προτίμησή της για μια κοινωνία χωρίς οικονομική και κοινωνική ανισότητα, για μια πραγματική δημο-κρατία. Με την πολιτική επικράτηση του καπιταλισμού η πραγματική δημοκρατία, ως όραμα, ως αγώνας κατά της απολυταρχίας αλλά και ως κατά τόπους και καιρούς απόπειρα εφαρμογής της, βγήκε από την πανάρχαια αμεσοδημοκρατική παράδοσή της και έγινε αστική, έμμεση, αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Κάποιοι επικριτές της παραπαίουσας αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας προτείνουν κατά καιρούς διάφορες παραλλαγές της αντιπροσωπευτικότητας μέχρι και αυτή της ‘βασιλευόμενης δημοκρατίας’. Άλλοι πάλι πρόσφεραν, κάποιοι συνεχίζουν να προσφέρουν ακόμα και μάλιστα ως την ‘πιο γνήσια μορφή άμεσης δημοκρατίας’, τη λεγόμενη ‘δικτατορία του προλεταριάτου’, και όχι τη δημοκρατία του προλεταριάτου, ως εναλλακτική λύση, με τις γνωστές ιστορίες των Γκουλάγκ και την τραγική κατάληξη του ‘ειρηνικού περάσματος’ από τον κρατικό καπιταλισμό, τον γνωστό ‘υπαρκτό σοσιαλισμό’ του κεντρικού σχεδιασμού της κομματικής νομενκλατούρας, στον μανιακό καπιταλισμό των ‘ολιγαρχών’ και της λεγόμενης ‘ελεύθερης αγοράς’.

Η παγκόσμια παρακμιακή κρίση του καπιταλιστικού συστήματος συνολικά, αφού ξόδεψε όλα τα αποθέματα της ψευτοδημοκρατικής ευαισθησίας του, μεταλλάσσει μεθοδικά την αντιπροσωπευτική δημοκρατία σε φασιστική δικτατορία, διατηρώντας με το ζόρι μια κάποια δημοκρατική επίφαση με την εκλογική παρωδία. Ο σκληρός πυρήνας της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης αναζητά τις τελευταίες δεκαετίες τρόπους να παρακάμψει ακόμα και αυτή τη δήθεν αντιπροσωπευτική δημοκρατία για λογαριασμό κάποιας παγκόσμιας κυβέρνησης φασιστικού τύπου. Αυτή η επιλογή προϋποθέτει:

Τη θεσμικά και δομικά βίαιη υπέρβαση των εθνικών χαρακτηριστικών των κεφαλαιοκρατικών ομίλων, που αποτελούν την κοινωνική βάση του εθνικισμού και των τοπικών φασισμών με συνέπεια τους καταστροφικούς αποικιοκρατικούς και ιμπεριαλιστικούς πολέμους, με στόχο την ανασυγκρότηση του κεφαλαίου σε μια ενιαία ηγεμονικού τύπου παγκόσμια φασιστική πυραμίδα, μέσω της βίαιης παγκοσμιοποίησης για τον περιορισμό του αλληλοεξοντωτικού ανταγωνισμού και των ενδοκαπιταλιστικών συγκρούσεων που αποδυναμώνουν τον καπιταλισμό συνολικά, απέναντι στην εργαζόμενη κοινωνία-ανθρωπότητα, η οποία σταδιακά συνειδητοποιεί τον ιστορικό της ρόλο και κινείται προς την κατεύθυνση της κατάργησής του για λογαριασμό ενός καλύτερου αναγκαίου και εφικτού κόσμου.

Τη βίαιη απορρόφηση του μεριδίου αγοράς και την προλεταριοποίηση των μικρών και μεσαίων καπιταλιστών, που αποτελούν την κοινωνική βάση της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, από τα παγκόσμια οικονομικά συγκροτήματα, για την ενίσχυση της κεφαλαιακής συσσώρευσης-συγκεντροποίησης και συνεπώς της μονοπολικής ηγεμονικής ανασυγκρότησης της εξουσίας του κεφαλαίου, αλλά και μια δραστική ποσοτική μείωση και ποιοτική περιθωριοποίηση της εργαζόμενης κοινωνίας-ανθρωπότητας, που αποτελεί την κοινωνική βάση της άμεσης δημοκρατίας, με στόχο την ακύρωση όλων των κατακτήσεων των εργαζόμενων, τάχα για τη ‘βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών’, αλλά στην πραγματικότητα για τη διαιώνιση του απάνθρωπου και καταστροφικού καπιταλισμού και την απομάκρυνση κάθε ενδεχόμενης μη διαχειρίσιμης γενικευμένης αντικαπιταλιστικής κοινωνικής εξέγερσης.

Όλες αυτές οι διεργασίες βρίσκονται σε ταυτόχρονη εξέλιξη με αποτέλεσμα την όξυνση των αντιθέσεων, μέχρι που στις μέρες μας το πανάρχαιο αίτημα για κοινωνική ισότητα και μάλιστα για ‘άμεση δημοκρατία τώρα και παντού’, ξαναβγήκε στην επιφάνεια, όχι από τα κόμματα, ή από τα συνδικάτα, που αποτελούν θεσμικά εργαλεία εκτόνωσης των κοινωνικών πιέσεων για κοινωνική ισότητα, αλλά από ανώνυμους αγανακτισμένους πολίτες και μεταφέρθηκε στα εργοστάσια, στις πλατείες, στα πανεπιστήμια και σε κάθε χώρο που ασφυκτιά κάτω από τη σιδερένια μπότα του σκληρού πυρήνα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Αλλά τελικά το πρόταγμα έμεινε, για την παρούσα φάση, μόνο σύνθημα, κι αυτό αγχωμένο και φορτωμένο με ξεπερασμένα ιδεολογικά κατάλοιπα και θαμπό από τα πολλά προσφερόμενα νεοφιλελεύθερα, σοσιαλδημοκρατικά, τριτοτεταρτοδιεθνιστικά και ‘αναρχικά’ μοντέλα, μέχρι να επανέλθει πιο ώριμο, αυθεντικό, δυναμωμένο με νέες μορφές έκφρασης ακηδεμόνευτου κοινωνικού κινήματος και με στρατηγική άμεσης δημοκρατίας για τον 21ο αιώνα.

Είναι προφανές πως υπάρχει ακόμα πρόβλημα ταυτότητας της δημοκρατίας και της άμεσης δημοκρατίας ειδικότερα. Ταυτότητας που δεν θα επιτρέπει πλήθος αντιφατικών αναγνώσεων και μια επικοινωνία τύπου Βαβέλ, που εμποδίζουν τη γόνιμη σύνδεση της θεωρίας με την πράξη της άμεσης δημοκρατίας. Κι αυτό το ζήτημα δεν είναι υπόθεση κομμάτων, αχυράνθρωπων πολιτικών, εξουσιαστικών ηγεσιών, ούτε ‘αριστερών πρωτοποριών’ και βεβαίως ούτε γόνων αστών, νεοαστών ‘σοφών’ και ex officio διανοούμενων, αυτόκλητων ‘πολιτικών φιλοσόφων’, δογματικών θρησκευόμενων και ‘αγιορειτομαρξιστών’, φιλόδοξων ‘ανθρωποποιμένων’, ‘αυτοδίδακτων κοινωνικών μηχανικών και βιομηχανικών σχεδιαστών’, ‘μελλοντολόγων’, μεσσιανικών ‘ηγητόρων’, μεσαιωνικών ‘πειρατών’ και αυτάρεσκων τοπικών ηγετίσκων, αλλά παραμένει πάντα μια ανεκχώρητη υπόθεση της ίδιας της εργαζόμενης κοινωνίας-ανθρωπότητας.

Γι’ αυτό, όσοι δεν βλέπουμε απ’ έξω, αφ’ υψηλού και ως τρίτοι την κοινωνία, («τις μάζες», όπως περιφρονητικά την αποκαλούν όλες οι εξουσιαστικές ‘πρωτοπορίες’), αλλά την βλέπουμε από μέσα ως οργανικά κύτταρά της, είναι αναγκαίο να συνδιαμορφώσουμε ένα νέο δημόσιο χώρο σκέψης και επικοινωνίας και να ξαναρχίσουμε τον δημόσιο διάλογο για την άμεση δημοκρατία. Στο πλαίσιο αυτού του διαλόγου θα μπορέσουμε να ξαναβγάλουμε στην επιφάνεια το θεωρητικό, το εμπειρικό και το αγωνιστικό κληροδότημα των περασμένων γενεών, να το απαλλάξουμε από μύθους και ιδεοληψίες και να το παντρέψουμε με το όραμα των σημερινών γενεών, όπως αυτό διαμορφώνεται στις σύγχρονες συνθήκες, για να πάψει η κοινωνική ισότητα να είναι υπόθεση των ‘από πάνω’, ομοίων και ‘περισσότερο ίσων’ και να γίνει υπόθεση των ‘από κάτω’, διαφορετικών αλλά απόλυτα ίσων μεταξύ τους. Αυτές οι σκέψεις γέννησαν την ιδέα γι’ αυτόν τον συλλογικό τόμο, με την ελπίδα πως θα αμφισβητηθεί, αν δεν αχρηστευθεί, η έννοια της εξουσιαστικής πυραμίδας ‘πάνω και κάτω’, ‘εκείνοι κι εμείς’, χάριν της κοινωνικής αυτοδιεύθυνσης με την έννοια του ενιαίου Όλου-Εμείς.

Κανένας από όσους συμμετέχουν σ’ αυτή την προσπάθεια δεν ισχυρίζεται πως κατέχει την απόλυτη αλήθεια, κι όχι μόνο γιατί η διαχρονική και οικουμενική αλήθεια της άμεσης δημοκρατίας είναι πολύ μεγάλη για να χωρέσει σε ένα ή σε λίγα μυαλά, αλλά κυρίως γιατί αυτή η αλήθεια, ως ποιοτικό ιστορικό μέγεθος, υπόκειται στους νόμους της ειδικής και της γενικής διαχρονικής ιστορικής σχετικότητας που διαμορφώνει την εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα και που ως τέτοιο μεγαλώνει ανάλογα με το πόσο μεγαλώνει το πλήθος των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού με Γνώση για το τι δεν είναι άμεση δημοκρατία, αλλά και με Επίγνωση για το τι θα ήθελε να είναι, τι θα μπορούσε να είναι και πώς θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί η άμεση δημοκρατία. Αυτή τη συνολική αλήθεια αναζητούμε και πιστεύουμε πως ο λόγος και ο αντίλογος μπορεί να εξελιχθούν σε γόνιμο διάλογο, ως μόνη ικανή και αναγκαία συνθήκη που μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στην αλήθεια για την πραγματική φύση της άμεσης δημοκρατίας, πράγμα που θα ξεκαθαρίσει και τη σχετική θεωρητικο-πρακτική αμεσοδημοκρατική αφήγηση, για να μη μπορεί κανένας να παραπλανά και να αποπροσανατολίζει τον αγώνα της κοινωνίας για κοινωνική ισότητα στη μορφή της άμεσης δημοκρατίας και της αταξικής κοινωνίας.

Τα κείμενα που περιλαμβάνονται σ’ αυτόν τον τόμο καλύπτουν πολλές και ενδιαφέρουσες πτυχές του θέματος και το σημαντικότερο είναι πως η οπτική γωνιά των συγγραφέων είναι το σήμερα με οπτικό πεδίο όχι τον, για κάποιους, χαμένο παράδεισο του 19ου και του 20ού αιώνα, αλλά με αυτό του 21ου αιώνα, δηλαδή με οπτικό πεδίο το σήμερα και το αύριο της άμεσης δημοκρατίας και της ανθρωπότητας.

Ο προσεκτικός αναγνώστης θα διαπιστώσει πως ακόμα και μεταξύ των συγγραφέων αυτού του τόμου υπάρχουν, πράγμα απόλυτα φυσιολογικό, κάποιες διαφορές στην προσέγγιση πτυχών του θέματος, αλλά παρ’ όλα αυτά υπάρχει μεγάλη σύμπτωση στα συμπεράσματα για τη φύση και την αναγκαιότητα της άμεσης δημοκρατίας. Το θέμα βέβαια δεν εξαντλείται στο πλαίσιο μιας τέτοιας παρέμβασης, όμως όλος αυτός ο διαθέσιμος πλούτος μπορεί από τον καθένας μας να μεγαλώσει με τη δική του σκέψη και την προσωπική μελέτη, εμπλουτίζοντάς την με τις συλλογικές και προσωπικές του εμπειρίες και φυσικά με την εμπειρία των κοινωνικών, αυτοδιαχειριστικών και αμεσοδημοκρατικών εγχειρημάτων που όλο και περισσότερα εμφανίζονται στις μέρες μας σε όλο τον πλανήτη, ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική, πρόσφατα μάλιστα και στην Ελλάδα.

Τον Δρόμο για το αύριο της άμεσης δημοκρατίας τον δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι περπατώντας, ως κοινωνίες μαχόμενες, φτάνει να ξέρουμε την κατεύθυνση που οδηγεί στον αδιαπραγμάτευτο στόχο, στην κοινωνική ισότητα. Αυτό είναι το ζητούμενο. Αλλά αυτό το ζητούμενο δεν είναι θέμα κάποιας ιδεολογίας, όπως υποστηρίζουν οι διάφορες εξουσιαστικές συμμορίες που εμφανίζονται ως πολιτικά κόμματα και ‘επαναστατικές πρωτοπορίες’, γιατί οι ιδεολογίες δεν είναι παρά παραπλανητικές θεωρητικές κατασκευές. Αυτό το ζητούμενο είναι θέμα μιας νέας ουμανιστικής κοσμοαντίληψης, που μετακινεί την κοινωνία-ανθρωπότητα από τον ετεροπροσδιορισμό στον αυτοπροσδιορισμό και συνδυάζει τις ανάγκες της με τις δημιουργικές δυνατότητες της σύγχρονης επιστήμης, με τη σύγχρονη απελευθερωτική τεχνολογία και τον οικουμενικό ουμανιστικό πολιτισμό. Αυτός ο συνδυασμός μορφοποιείται σταδιακά στους κόλπους των νέων ακηδεμόνευτων κοινωνικών κινημάτων των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού ως συλλογικός και κοινωνικός αγώνας για ελεύθερο λογισμικό, για ελεύθερη υδρογονοενέργεια, για ελάχιστου κόστους κοινωνική παραγωγή με τη ραγδαία αναπτυσσόμενη τεχνική της τρισδιάστατης εκτύπωσης, για κοινωνικά ομότιμη παραγωγή αξιών χρήσης, για προστασία και διεύρυνση της σφαίρας των κοινών αγαθών, για τη διεύρυνση του ελεύθερου χώρου και χρόνου των ελεύθερων ανθρώπων και των αυτοδιευθυνόμενων κοινωνιών, που σιγά-σιγά συνειδητοποιούν πως από την καπιταλιστική βαρβαρότητα θα τους απαλλάξει μόνον ο απόλυτος κοινωνικός έλεγχος των υλικών όρων της ύπαρξής τους. Όλα τα άλλα έπονται.

Η προϊούσα παρακμή του καπιταλισμού που εκφράζεται ως αδυναμία του να ανταποκριθεί θετικά στα σύγχρονα προβλήματα, οδηγεί την εργαζόμενη κοινωνία-ανθρωπότητα όλο και περισσότερο στη συνειδητοποίηση και στην προετοιμασία για έξοδο από το καπιταλιστικό σύστημα το οποίο σταδιακά φασιστικοποιείται. Η ιστορία διδάσκει πως έξοδος από τον καπιταλισμό, κάθε λογής και κοπής, υπάρχει μόνο μια και αυτή είναι η έξοδος που οδηγεί τις δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού με ασφάλεια και σιγουριά στην κοινωνική ισότητα, πράγμα που μπορεί να συμβεί μόνο με την κατάργηση κάθε θεσμικής και δομικής μορφής οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας και στην αναδιοργάνωση της κοινωνικής ζωής με βάση την κοινωνική αυτοδιεύθυνση και την άμεση-αταξική δημοκρατία σε τοπικό, εθνικό και οικουμενικό επίπεδο. Αν αυτή η παρέμβασή μας καταφέρει, ξεπερνώντας σκοταδιστικούς μύθους, στείρες παραδόσεις, προσωπικές αγκυλώσεις και εξουσιαστικές ιδεολογίες, να προκαλέσει σε επίπεδο κοινωνίας ένα νέο, σύγχρονο, γόνιμο και ενωτικό διάλογο γύρω από την Άμεση Δημοκρατία και τον Ουμανισμό στον 21ο αιώνα, τότε θα έχει δικαιωθεί και αυτή η έκδοση. Η άθλια καθημερινότητά μας δεν θα αλλάξει ποτέ, αν δεν βγάλουμε από αυτήν τον απάνθρωπο και καταστροφικό καπιταλισμό.

Κι αν έχετε κάτι καλύτερο να προτείνετε, μην το κρατάτε για τον εαυτό σας…

Ιδού η Άμεση Δημοκρατία, ιδού και ο Διάλογος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος του επιμελητή της έκδοσης

1. Φώτης Τερζάκης, Μύθοι και αλήθειες για την «άμεση δημοκρατία».

2. Γιώργος Κολέμπας, Η οικονομία της μετάβασης στην άμεση δημοκρατία.

3. Ζήσης Παπαδημητρίου, Τεχνολογία, ανθρώπινη εργασία και κοινωνική οργάνωση.

4. Γιώργος Οικονόμου, Άμεση Δημοκρατία και Κομμουνισμός.

5. Δημήτρης Παπαχρήστος, Η δημοκρατία της καλημέρας έχει πρόσωπο χαμογελαστό.

6. Περικλής Κοροβέσης, Τροχιοδεικτικά του μέλλοντος.

7. Γιώργος Λιερός, Ο Εργάτης Άνθρωπος και η δημόσια ευτυχία.

8. Κώστας Λάμπος, Αταξική Δημοκρατία και Οικουμενικός Ουμανισμός στον 21ο Αιώνα.

Βιογραφικά των συγγραφέων