Ψηφιακός πολιτισμός και Βιωσιμότητα – Ένας νέος πολιτισμός του μοιράσματος και της συνεργασίας γεννιέται

του Michel Bauwens

Η εντολή της διάσκεψης Ρίο+20 αναγνωρίζει τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης – οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό. Ωστόσο, η διαδικασία δεν αμφισβητεί τη θεμελιώδη τοξικότητα του σημερινού λειτουργικού συστήματος, και αγνοεί το γεγονός ότι ένα τέτοιο “ελαττωματικό” DNA έχει ισχυρές πολιτισμικές ρίζες.

Τι εννοούμε; Τα ακόλουθα δεν βασίζονται στα δηλωμένα ιδανικά του Ρίο+20 αλλά στην πραγματική πρακτική του υπαρκτού οικονομικού συστήματος.

Το σημερινό παγκόσμιο σύστημα βασίζεται σε τρεις λανθασμένες παραδοχές:

1. Η πρώτη παραδοχή είναι ότι η φύση είναι μία ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που μπορεί να αξιοποιηθεί χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η αναγεννητική ικανότητά της.

Τα αποτελέσματα αυτού του πολιτισμού εκμετάλλευσης της φύσης είναι καταστροφικά. Το 2009, ο Johan Rockström και μια ομάδα κορυφαίων επιστημόνων πρότειναν εννέα θεμελιώδεις διαδικασίες που επηρεάζουν τη συνολική υγεία του πλανήτη (όπως η χρήση του γλυκού νερού, η ρύθμιση του κλίματος, και ο κύκλος του αζώτου), και αφού υπολόγισαν την ασφαλή ζώνη λειτουργίας για καθεμία από αυτές, συμπέραναν ότι η ανθρωπότητα έχει υπερβεί τα όριά της σε τουλάχιστον τρεις από αυτές. Η υπερβολική πίεση σε αυτές τις κρίσιμες διαδικασίες θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημεία απότομων και μη αναστρέψιμων περιβαλλοντικών αλλαγών, επιπλέον των καλά μελετημένων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Το 2010, η έκθεση Living Planet διαπίστωνε ότι ήδη χρησιμοποιούμε 1,5 πλανήτη και προβλέπεται να χρησιμοποιούμε 2 πλανήτες σαν τη Γη μέχρι το 2030, σε συνθήκες “business as usual”. Συνδυάζοντας αυτά τα στοιχεία, και υπολογίζοντας την αλληλεπίδρασή τους (για παράδειγμα: λιγότερο πετρέλαιο σημαίνει λιγότερα λιπάσματα, που σημαίνει λιγότερη γεωργική παραγωγή), ο Graham Turner και μια ομάδα επιστημόνων του MIT παρήγαγαν σειρά από υπολογιστικά μοντέλα που οδηγούν σε ανησυχητικά συμπεράσματα και σε σαφές χρονοδιάγραμμα: Το business-as-usual σενάριο εκτιμά ότι εάν τα ανθρώπινα όντα συνέχιζαν να καταναλώνουν περισσότερο από ό,τι η φύση είναι σε θέση να παρέχει, μια παγκόσμια οικονομική κατάρρευση και μια απότομη μείωση του πληθυσμού θα μπορούσε να συμβεί μέχρι το 2030.

2. Τεχνητή σπάνις

Η δεύτερη αρχή του σημερινού λειτουργικού συστήματος είναι ότι το μοίρασμα της καινοτομίας είναι βασικά παράνομη δραστηριότητα. Οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις έχουν ιδιωτικοποιηθεί μέσω διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και πνευματικών δικαιωμάτων, τα οποία συχνά μονοπωλούνται από μεγάλες εταιρείες που μπορούν να έχουν προστατευόμενο από το νόμο συμφέρον στην επιβράδυνση της τεχνολογικής καινοτομίας που τους απειλεί. Νέοι και ηλικιωμένοι άνθρωποι είναι υπό διωγμό από τα δικαστήρια και την αστυνομία για το μοίρασμα πολιτιστικών εκφράσεων, ακόμη και αν εκείνοι που τις μοιράζονται αποτελούν επίσης τους καλύτερους “πελάτες” της πολιτιστικής βιομηχανίας. Πολλές πτυχές του μοιράσματος είναι παράνομες. Η Jane Orsi από το Κέντρο για το Δίκαιο της Βιώσιμης Ανάπτυξης, στο Σαν Φρανσίσκο, έχει δώσει παραδείγματα για το πόσα πολλά οι ΗΠΑ απαγορεύουν: 1) την κηπουρική μπροστά από το σπίτι, 2) τη συλλογή βρόχινου νερού, 3) το στέγνωμα των ρούχων στον ήλιο, 4) την παραγωγή μαρμελάδας για τους γείτονες. Το σύστημα είναι εξοπλισμένο ενάντια στο μοίρασμα.

3. Κοινωνική ανισορροπία

Η πρώτη και η δεύτερη πτυχή συνδυάζονται με πλήρη περιφρόνηση για την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, η οποία αυξάνεται, δεν μειώνεται. Για παράδειγμα, η Oxfam υπολόγισε ότι από τα 11 κοινωνικά θεμέλια για τη βιωσιμότητα της ανθρώπινης κοινωνίας, τα 8 έχουν επιδεινωθεί.

Ένα τέτοιο ριζικά αντι-φυσικό και αντικοινωνικό λειτουργικό σύστημα χρειάζεται ριζική αναδιάρθρωση, με βάση μια αντιστροφή των αξιών η οποία μπορεί να στηριχτεί μόνο σε νέες πολιτισμικές πρακτικές.

Έχει συμβεί στο παρελθόν. Στο τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η πολιτιστική επανάσταση που ωθήθηκε από τις χριστιανικές κοινότητες ενσωμάτωσε εκ νέου το ανεξέλεγκτο σύστημα ισχύος στην ηθική αρχή μιας πνευματικής κοινότητας. Το 1789, τα φεουδαρχική προνόμια καταργήθηκαν σε μία μόνο ημέρα, καθώς είχαν γίνει ανάθεμα για τη νέα ευαισθησία.

Σήμερα βλέπουμε τη γέννηση ενός νέου πολιτισμού του μοιράσματος και της συνεργασίας, που δεν καθιστά κοινή μόνο τη γνώση, αλλά και υλικούς πόρους, και έχει ως στόχο να γυρίσει “ανάποδα” το λειτουργικό σύστημά μας, σε ένα νέο σχηματισμό όπου οι εξωτερικότητες της φύσης γίνονται σεβαστές, το μοίρασμα του πολιτισμού, της επιστήμης και της καινοτομίας γίνεται ο κανόνας, και οι δύο αυτές αλλαγές δημιουργούν μια πιο δίκαιη κοινωνική τάξη.

Αυτή η νέα πολιτιστική επανάσταση παίρνει πολλές διαφορετικές μορφές. Στη συνεργατική παραγωγή γνώσης, όπως αυτή επιτυγχάνεται από τη Wikipedia· στο μοίρασμα του κώδικα λογισμικού, όπως επιβεβαιώνεται από το λειτουργικό σύστημα Linux, καθώς και από το μοίρασμα του ανοιχτού σχεδιασμού για κατανεμημένη παραγωγή, όπως με το Wikispeed και το Arduino. Ο νέος πολιτισμός γεννιέται μέσα από την οριζόντια κοινωνικοποίηση που πραγματοποιείται μέσω του διαδικτύου, και οδηγεί σε φυσική συνεργασία γύρω από τη δημιουργία κοινής αξίας.

Για τον νέο αυτό πολιτισμό, είναι τα πνευματικά δικαιώματα που είναι κλοπή, καθώς αφαιρούν την απόλαυση ενός άφθονου αγαθού. Για εμάς, είναι ανήθικο να παρακρατούνται φάρμακα από τους φτωχούς ανθρώπους που δεν μπορούν να πληρώσουν τα υπερκέρδη που προέρχονται από την πνευματική ιδιοκτησία. Για εμάς, είναι ανήθικο να παρακρατούνται από τον κόσμο και τη φύση τα οφέλη από ένα σχέδιο για ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο, ή μια ηλιακή γεννήτρια. Ο νέος πολιτισμός και οι αναδυόμενες παραγωγές οικοδομούν επιχειρηματικά μοντέλα και επιχειρησιακές μορφές που σέβονται τα όρια της φύσης και προωθούν το μοίρασμα των καινοτομιών. Καμία ανοιχτή κοινότητα σχεδιασμού δε θέλει να σχεδιάσει για κάτι που είναι προγραμματισμένο να αχρηστευθεί.

Όλη αυτή η δραστηριότητα δεν στηρίζεται στην πίεση των οικονομικών λογικών, αλλά σε έναν πολιτισμό και μια πρακτική μοιράσματος, που συνδέονται στενά με την πολιτιστική ζωή μας. Μαζικά κινήματα όπως το Occupy και οι Indignados, είναι μια άμεση έκφραση του πολιτισμού του μοιράσματος μέσω των social media· και το γερμανικό Κόμμα των Πειρατών, το οποίο εκτιμάται ότι θα πάρει το 10% των ψήφων στις επόμενες εκλογές, έχει άμεσες ρίζες στις κοινότητες μοιράσματος μουσικών αρχείων στη Σουηδία. Στη Βραζιλία, το Fora do Eixo είναι ένα παράδειγμα ενός επιτυχημένου καλλιτεχνικού δικτύου του οποίου οι οικονομικές πρακτικές απορρέουν από τις νέες αξίες του μοιράσματος και της συνεργασίας.

Οι νέες μας πολιτικές, τα νέα οικονομικά μας, γεννιούνται από έναν πολιτισμό μοιράσματος, καθώς και από νέες μορφές κοινωνικοποίησης και δημιουργίας κοινού νοήματος και κοινής αξίας.

Κάθε προσέγγιση που αρνείται ότι μια πολιτιστική επανάσταση είναι προϋπόθεση για πιο ριζικές αλλαγές, αρνείται την αξία της ανθρώπινης προθετικότητας και κοινωνικότητας, και είναι καταδικασμένη να αποτύχει στις φιλοδοξίες της για αλλαγή. Γι’ αυτό ο πολιτισμός είναι ο απολύτως απαραίτητος τέταρτος πυλώνα της βιωσιμότητας. Δεν αποτελεί κάτι πρόσθετο, αλλά την πηγή από την οποία οι άλλες αλλαγές προχωρούν. Είναι μέσω του πολιτισμού που έχουμε αλλάξει την ενόρασή μας για τον κόσμο, τόσο τον υπάρχοντα, ο οποίος ολοένα και περισσότερο προσβάλλει τις ηθικές ευαισθησίες μας, όσο και αυτόν που συν-δημιουργούμε για να τον αντικαταστήσει.

 

Ο Michel Bauwens είναι θεωρητικός, συγγραφέας και ιδρυτής του P2P (Peer-to-Peer) Foundation

Μετάφραση: Κ.Χ.

Το πρωτότυπο κείμενο