Πολυτεχνείο 1973. Η απαρχή του αυτόνομου κινήματος

του Γιώργου Ν. Οικονόμου

Ένα σημαντικό ζήτημα που πρέπει να διευκρινισθεί για την κατάληψη και την εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 είναι ο πολιτικός χαρακτήρας και η πολιτική τους σημασία. Χωρίς την διερεύνηση και την κατανόηση αυτών των βασικών ζητημάτων παραμένουμε στον χώρο των γεγονότων, των προσωπικών διαθέσεων ή συναισθημάτων, στον επετειακό και «εορταστικό» χαρακτήρα, που έχουν επιβληθεί, ήδη αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, από κόμματα, κρατικές υπηρεσίας και ΜΜΕ. Η δευκρίνιση αυτή θα αποκαταστήσει τη μοναδικότητα και την πρωτοτυπία της εξέγερσης, η οποία υπερβαίνει ακριβώς τα κόμματα, τις κρατικές υπηρεσίες, τα ΜΜΕ και αντιπαρατίθεται σε αυτά.

Ο πολιτικός χαρακτήρας

Αυτό που χαρακτηρίζει τις τρείς ημέρες της εξέγερσης είναι η άμεση συμμετοχή των ανθρώπων στη διεκδίκηση της ελευθερίας. Διεκδίκηση που διακατέχεται από πάθος, οργή, αυταπάρνηση και δράση. Ταυτοχρόνως όμως από συνειδητοποίση ότι σε αυτόν τον αγώνα χρειάζεται η συμμετοχή των ευρύτερων στρωμάτων του πληθυσμού. Αυτήν την σημασία έχει άλλωστε και η κατάληψη: να αποτελέσει πόλο συσπείρωσης για αυτούς που δεν επιθυμούν τη δικτατορία και θέλουν την ανατροπή της. Η αντίληψη όμως αυτή συναντά αντιδράσεις από τα παραδοσιακά κόμματα, κυρίως της Αριστεράς, διότι υπερβαίνει τη λογική τους και τον έλεγχο που εξ ορισμού αυτά θέλουν να επιβάλουν σε κάθε μαζική εκδήλωση και πολιτική κινητοποίηση. Και εδώ βρίσκεται ένα χαρακτηριστικό του Αντιδικτατορικού Φοιτητικού Κινήματος: αντιπαρατίθεται στις κομματικές τακτικές και υπερβαίνει τους στενούς προκαθορισμένους ορίζοντες οιασδήποτε μορφής. Στην αντιπαράθεση αυτή αυτοσυγκροτείται, αυτοοργανώνεται και αυτοκαθορίζεται. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, παρά τις αντίθετες κομματικές «γραμμές» γίνεται η κατάληψη του Πολυτεχνείου.

Η κατάληψη και η εξέγερση δεν ελέγχονται ούτε καθοδηγούνται από κάποιο κόμμα ή οργάνωση. Είναι το μοναδικό πολιτικό γεγονός μείζονος σημασίας στη νεοελληνική ιστορία που οφείλεται στο αυθόρμητο και στην πρωτοβουλιακή δράση των ανθρώπων. Πράγματι, στις εκκλήσεις του ραδιοφωνικού σταθμού ο κόσμος συρρέει στο Πολυτεχνείο, το πλαισιώνει, ενεργοποιείται, λαμβάνει πρωτοβουλίες. Για πρώτη φορά από τον Απρίλιο 1967 εκφράζεται με όποιον τρόπο μπορεί: φωνάζει συνθήματα κατά της δικτατορίας και των Αμερικανών, γράφει σε χαρτιά, στα διερχόμενα λεωφορεία και τρόλεϋ συνθήματα που μεταφέρονται σε όλη την Αθήνα, συζητά, σκέπτεται για πρώτη φορά ελεύθερα, ορθώνει οδοφράγματα, συγκρούεται με τις δυνάμεις καταστολής. Ο κόσμος έχει θραύσει την επί εξήμισυ έτη κρούστα της σιωπής και του φόβου, το κέλυφος της δυσπιστίας και της απάθειας. Έχει αποτινάξει όλα όσα τον κρατούσαν δέσμιο και εκφράζεται για πρώτη φορά ελεύθερα, δρα, βοηθά, συνεισφέρει με όποιον τρόπο μπορεί. Εκδηλώνει και αξιοποιεί τις καλύτερες πλευρές του εαυτού του: την αλληλεγγύη, τη φιλία, την ανιδιοτελή προσφορά, τη φαντασία, τον έρωτα, τη δημιουργία. Εκπληκτικό φαινόμενο που σε παρασέρνει, σε διαποτίζει ολόκληρο, σε συναδελφώνει με τον διπλανό σου, τον πριν από λίγο αγνωστό σου. Παντού ξεχειλίζει η ηδονή της ελευθερίας, η χαρά της δράσης, η μέθη της δημιουργίας, η συνείδηση ότι δημιουργείς ιστορία.

Η ίδια κατάσταση και στο εσωτερικό του Πολυτεχνείου. Η δυναμική και η λειτουργία της κατάληψης στηρίζεται στην αυτοοργάνωση και αυτοδιεύθυνση. Διαρκείς συνελεύσεις των σχολών, εκλογή επιτροπών και Συντονιστικής Επιτροπής με εικοσιτετράωρη θητεία. Συγκρότηση επιτροπών για τη σίτιση, την περιφρούρηση, για τις πρώτες βοήθειες και το φαρμακείο, τον έρανο κ.ά. Τα άτομα που συγκροτούν την Συντονιστική είναι εντολοδόχοι των γενικών συνελεύσεων, οι οποίες είναι τα κυρίαρχα όργανα που λαμβάνουν τις καθοριστικές αποφάσεις. Έτσι διασφαλίζεται η βούληση και η θέληση των ανθρώπων, της βάσης. Δεν καθοδηγεί καμία κομματική οργάνωση, δεν χειραγωγεί ουδείς «ηγέτης», ουδεμία έξωθεν εξουσία κινεί τα νήματα. Η άμεση δημοκρατία στην πράξη, η αυτονομία.

H πολιτική σημασία

Η κατάληψη και η εξέγερση ανέδειξε ορισμένα στοιχεία σημαντικά για πολιτικό στοχασμό και μελλοντικές δράσεις. Ανέδειξε τη δύναμη της αυτοοργάνωσης και του αυτοκαθορισμού. Αυτά συνιστούν την πολιτική σημασία και παρακαταθήκη της εξέγερσης, που πρέπει να διασωθούν και να αποτελέσουν εφαλτήριο για μελλοντικές δράσεις. Η αυτοοργάνωση και ο αυτοκαθορισμός ήταν τα γενεσιουργά αίτια για τη δυναμική ανάδυση του Αντιδικτατορικού Φοιτητικού Κινήματος, που αποτέλεσε την μόνη ικανή δύναμη να αντιπαρατεθεί στο δικτατορικό καθεστώς και να το κλονίσει. Ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν στην κατάληψη και στην εξέγερση, στη δημιουργία μιας εκρηκτικής δυναμικής, η οποία απελευθέρωσε κρυμμένες δυνάμεις, ασυνείδητες δυνατότητες, φαντασία, δημιουργικό πάθος και πολιτική αποτελεσματικότητα.

Οι συλλογικές ικανότητες και αρετές εκφράζονται μόνο σε δημόσιο συλλογικό χώρο και όχι σε ιδιωτικές συναναστροφές, κομματικές οργανώσεις και κοινοβούλια. Είναι δε ασυγκρίτως ανώτερες από τις «τεχνικές» των επαγγελματιών πολιτικών, των γραφειοκρατών και των κομματικών στελεχών. Ο αυτοπροσδιορισμός και η αυτοσυγκρότηση είναι ο μόνος δρόμος για να εξέλθει ο άνθρωπος από την θεσμισμένη και την εσωτερικευμένη ετερονομία. Για να απεγκλωβισθεί από την τυραννική κυριαρχία των κομμάτων, των «αντιπροσώπων», των ΜΜΕ και των ιδεολογιών. Για να απελευθερωθεί από την οικονομική και πολιτική ολιγαρχία που λυμαίνονται τον κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό βίο. Για να γίνει υποκείμενο της ιστορίας και όχι να παραμείνει αντικείμενό της. Η αυτοοργάνωση και ο αυτοκαθορισμός είναι ο μόνος δρόμος για να επιτύχει την αυτοκυβέρνηση, την αυτονομία, τη δημοκρατία, την άμεση δημοκρατία. Αλλά αυτό επιτυγχάνεται μόνο με την αυτόνομη δράση, αυτό είναι το μέγιστο πολιτικό μήνυμα του Πολυτεχνείου 1973. Μόνο η πράξις οδηγεί στη δημοκρατία και στην ελευθερία όπως πολύ σωστά το εξέφρασε η φιλόσοφος Χάνα Άρεντ: «Οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι (…) όσο διαρκεί η δράση τους. ούτε πριν ούτε μετά. Πράγματι, είμαι ελεύθερος και δρώ σημαίνουν ένα και το αυτό πράγμα».

Απόσπασμα από το βιβλίο του Γ. Ν. Οικονόμου “Πολυτεχνείο 1973. Η απαρχή του αυτόνομου κινήματος” που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νησίδες