Να μη γίνει η εξέγερση μια στιγμή της κυριαρχίας

Το κίνημα των πλατειών δεν είναι ένα (ακόμα) «αντικείμενο προς μελέτη». Είναι βιωματική εμπειρία και για να μιλήσει, να κρίνει ή να κατανοήσει κανείς το «φαινόμενο» πρέπει να το έχει «ζήσει».

Η ιστορική κίνηση είναι δημιουργική και μαγματική. Δεν μπορεί να χωρέσει σε μια λογική νομοτέλειας. Μπροστά μας διανοίγεται το άγνωστο και το μόνο καθοριστικό ίσως είναι η θέληση μιας ισχυρής κοινωνικής πλειοψηφίας όχι απλά για αλλαγή και ανατροπή αλλά για ρητή αυτοθέσμιση. Το σύνολο των κοινωνικών θεσμών, σημασιών, νοηματοδοτήσεων πρέπει να ξανατεθεί στην δημιουργική αμφισβήτηση ανθρώπων που θέλουν να γίνουν πολίτες, δηλαδή να καθορίσουν οι ίδιοι τις τύχες τους.

Υπάρχουν οι προϋποθέσεις και οι ενδείξεις μιας τέτοιας δυναμικής από το «πολύχρωμο» πλήθος των πλατειών; Μόνο εν μέρει, θα λέγαμε. Ο βασικός λόγος είναι ότι το κίνημα των πλατειών είναι ένα πέρα για πέρα «μεταβατικό» φαινόμενο. Ταλαντεύεται ανάμεσα στο παλιό και το προς-ανάδυση καινούριο. Ανάμεσα στα στερεοτυπικά δεδομένα της κυρίαρχης ιδεολογίας-είτε της «συστημικής» είτε της αριστερής αντανάκλασής της. Ανάμεσα στις κυρίαρχες σημασίες του μικροαστικού κομφορμισμού, της κατανάλωσης και της θεαματικής υποταγής και κάποιων «προκατασκευασμένων» σχημάτων, ιδεολογικών και πρακτικών, μιας οιονεί αμφισβήτησης και κριτικής της κυριαρχίας που είναι από καιρό πλέον ενσωματώσιμη.

Αυτό το γεγονός-που εκδηλώνεται και ως κρίση της αριστεράς στην σοβούσα κρίση-είναι ένας ορίζοντας που δοκιμάζει τις γνωστές συνταγές της «πρωτοπορίας-ηγεμονίας-καθοδήγησης» και εκφράζεται μέσα από την έστω σπαργανική επανεμφάνιση του προτάγματος της αυτονομίας. Αναδεικνύει όμως ταυτόχρονα και τους κυριότερους περιορισμούς που ο λόγος και η πρακτική της αμεσο-δημοκρατικής πραγμάτωσης αντιμετωπίζουν: εμμονή στην ανέξοδη θεωρητικολογία, και μάλιστα με όρους μιας «copy/paste» επιφανειακής οικειοποίησης εννοιολογικών σχημάτων και εργαλείων που έχουν αναπτυχθεί από άλλους σε άλλες συνθήκες (ενδεικτική η κατάχρηση των εννοιών του πλήθους ή η εκ των υστέρων ανακάλυψη της καστοριαδικής σκέψης) και η πεποίθηση για μια «fasttrack» ανατροπή.

Άλλωστε θα ήταν παράδοξο δεκαετίες κυριαρχίας των νεοφιλελεύθερων δογμάτων και της μεταμοντέρνας ασημαντότητας να ακυρωθούν σε λίγες βδομάδες ή μήνες. Οι κοινωνικο-ιστορικές μεταβολές είναι πραγματικά «γεωλογικού» τύπου: αργές και σχεδόν ανεπαίσθητες, συσσωρεύουν όμως κολοσσιαία ποσά ενέργειας που εκτονώνονται απρόβλεπτα και κατακλυσμιαία. Παρόλο που οι τεκτονικές πλάκες έχουν τεθεί σε βίαιη κίνηση κανείς δεν μπορεί να προδικάσει το σχήμα του κόσμου που έρχεται.

Κι αυτό είναι επίσης μια καθοριστική συνιστώσα της ανθρώπινης δημιουργίας. Ότι εμείς απλά μπορούμε να καθορίσουμε την κατεύθυνση της κίνησής μας. Η θέση του Αριστοτέλη για την «φύση ως αρχή ιδιο-κίνησης» εξακολουθεί να έχει πλήρη ισχύ. Κίνηση που φυσικά δεν είναι απλά κίνηση στον χώρο αλλά, κυρίως, στον χρόνο-εννοούμενη ως αυτοαλλοίωση.

Το κίνημα των πλατειών, στον βαθμό που έχει δημιουργήσει ήδη κάποια σπέρματα θέσμισης, θα πρέπει να αναδείξει ακριβώς αυτά τα στοιχεία που προσδιορίζουν την αυτοαλλοίωση της κοινωνίας στην κατεύθυνση της χειραφέτησης και της αυτονομίας: αυτοοργάνωση, αντι-ιεραρχικότητα, άμεση συμμετοχή και ευθύνη. Εν ολίγοις μια «δικτυακή» δομή, πλαστική αφενός στα «τοπικά», μερικά χαρακτηριστικά κάθε κλίμακας αλλά και ικανής να συγκροτεί μια καθολική έκφραση της διαδικασίας της αυτοθέσμισης.

Μαζί με τα στερεότυπα των αριστερών οργανωτικών σχημάτων πρέπει να καταρρεύσουν και εκείνα τα στοιχεία μαζικοποίησης που καθιστούν τις κινηματικές δράσεις ευάλωτες από τα μέσα ελέγχου που το σύστημα διαθέτει. Για παράδειγμα είναι πολύ προτιμότερο να επιδιώκονται αποκεντρωμένες δράσεις στα διάφορα επίπεδα του εργασιακού και κοινωνικού χώρου από τις εθιμικές μαζικές συγκεντρώσεις που απλά εκθέτουν αυτή τη μαζικότητα στην ευχερή διαχείριση των κατασταλτικών μηχανισμών. Αντίστοιχα, μικρής κλίμακας-αλλά συντονιζόμενες-παρεμβάσεις και δράσεις εγκαθίδρυσης «αντιδομών» σε διάφορα πεδία της καθημερινότητας πιθανόν να έχουν πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από μεγάλης κλίμακας «επεμβάσεις» στην «κεντρική» πολιτική σκηνή.

Από την εποχή που ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει περάσει στο επίπεδο της συσσώρευσης θεάματος, κάθε κινηματική δράση υπόκειται στον κίνδυνο να μην αποτελεί παρά μια στιγμή της κυριαρχίας. Το μόνο που μπορεί να αποτρέψει αυτόν τον κίνδυνο είναι να κατανοήσουμε μια και καλή ότι αν και δεν μπορούμε να προδιαγράψουμε την κίνηση της ιστορίας είμαστε οι αποκλειστικά υπεύθυνοι γι’ αυτήν!

Μ.Γ.