Η πολιτική οικονομία των στρατοπέδων

του Αθανάσιου Μαρβάκη*

«Καθαροί χώροι, καθαρά κρεβάτια, ζεστά ντους – τίποτε από αυτά δεν θα άλλαζε κάτι. Μη μας βοηθάτε, αν αυτά είναι που σκοπεύετε να διεκδικήσετε. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ελευθερία». (έγκλειστος μετανάστης από την Ερυθραία).

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης συμβάλλουν άμεσα στην εγκαθίδρυση νέων κοινωνικών σχέσεων, νέων καθεστώτων εργασίας, τα οποία «ταιριάζουν γάντι» στις νεοφιλελεύθερες επιλογές και των ελληνικών ελίτ.

Εδώ και περίπου 30 χρόνια οι πολιτικές στην Ευρώπη απέναντι στους πρόσφυγες και μετανάστες έχουν δημιουργήσει ένα αρχιπέλαγος στρατοπέδων (βλ. χάρτη). Στις 14 του Δεκέμβρη πραγματοποιείται στην Ξάνθη μια κεντρική κινητοποίηση της καμπάνιας ενάντια σε τέτοια στρατόπεδα στη χώρα μας.

Η αντίθεσή μας με τα στρατόπεδα δεν έχει να κάνει μόνο με τις άθλιες συνθήκες που υποφέρουν οι φυλακισμένοι-χωρίς-δίκη. Η παραβίαση της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων τους δεν ξεκινά με την ελλιπή ποιότητα διαβίωσης εκεί μέσα. Η καμπάνια έχει αφετηρία την εκτίμηση ότι με τέτοια στρατόπεδα η κοινωνία μας δημιουργεί «ά-νομους» κοινωνικούς χώρους, θεσμούς πολύ χειρότερους, πολύ πιο επικίνδυνους και από τις επίσης άθλιες φυλακές. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης δεν είναι καν φυλακή, νομικά είναι ένας «μη τόπος», το μαύρο παρελθόν του οποίου μάς πάει πίσω σε αποικιοκρατικά και ναζιστικά μοντέλα αντιμετώπισης κοινωνικών ζητημάτων.

Αυτή η καθ’ όλα ακροδεξιά πρακτική των στρατοπέδων στηρίζει μια ολόκληρη πολιτική οικονομία, καθώς, όχι απλώς καταστέλλει την ανάγκη και τη φτώχεια ως έγκλημα, αλλά τη μετατρέπει ταυτόχρονα σε ευκαιρία για ιδιωτική κερδοφορία. Τα στρατόπεδα συμβάλλουν άμεσα στην εγκαθίδρυση νέων κοινωνικών σχέσεων, νέων καθεστώτων εργασίας, τα οποία «ταιριάζουν γάντι» στις νεοφιλελεύθερες επιλογές και των ελληνικών ελίτ.

Ας θυμηθούμε εδώ ότι ο νεοφιλελεύθερος μετασχηματισμός των κοινωνιών μας δεν σημαίνει καθόλου την οπισθοχώρηση του κράτους και την επέλαση της αγοράς –όπως μας νανουρίζουν οι κράχτες της νεοφιλελεύθερης θρησκείας. Αντίθετα!

Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές δεν στοχεύουν καθόλου στη μείωση της ισχύος του κράτους. Στοχεύουν να αλλάξουν τη χρήση του κράτους.

Το κράτος χρησιμοποιεί την ισχύ του τώρα όχι για υποδομές και αλληλεγγύη, αλλά για τιμωρία των κοινωνικά αδύναμων. Χρησιμοποιεί την ισχύ του για την αναχαίτιση της αντίστασης «απ’ τα κάτω» και όχι για τη διεύρυνση της δημοκρατίας!

Αυτές οι κατασταλτικές λειτουργίες συνδέονται άμεσα με τη δεύτερη αλλαγή χρήσης του κράτους στον οικονομικό τομέα: η παραίτηση από τις προνοιακές λειτουργίες συνοδεύεται άμεσα από την ανάληψη πρωτοβουλιών που αφορούν τη διασφάλιση, ει δυνατόν, τη δημιουργία ευκαιριών κερδοφορίας για ιδιώτες. Ολος ο κοινωνικός, ο δημόσιος πλούτος αποτελεί την πρώτη ύλη· καλύτερα: τη λεία για τέτοιες ευκαιρίες!

Μερικά παραδείγματα από τα ελληνικά στρατόπεδα, που κάνουν νύξη σε διαφορετικά είδη πολιτικο-οικονομικής δραστηριότητας και στη νέα χρήση του κράτους:

Ιδιωτικές business – δημοσία δαπάνη

Ενα πρόσφορο πεδίο γι’ αυτήν τη νέα πολιτική – οικονομική λειτουργία αποτελούν οι λεγόμενες «συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα» (ΣΔΙΤ). Το κράτος εδώ –ως «διαχειριστής» του δημόσιου τομέα– ξοδεύει κοινωνικό πλούτο προκειμένου ακριβώς να δημιουργήσει ευκαιρίες κερδοφορίας για ιδιώτες!

Το πιο προφανές παράδειγμα αφορά την ανάθεση της κατασκευής, της «ασφάλειας» καθώς και της συντήρησης και τροφοδότησης των στρατοπέδων σε ιδιώτες. Η πολιτικο-οικονομική δραστηριότητα του κράτους εδώ έγκειται στο γεγονός ότι μεταφέρει άμεσα δημόσιους πόρους σε ιδιώτες. Το αντίστοιχο πρόγραμμα της Ε.Ε. (2007-2013) διαθέτει περίπου 4 δισ. ευρώ δημόσιου χρήματος για την «αλληλεγγύη και διαχείριση των μεταναστευτικών ροών». Μόνο που εδώ φυλακίζονται οι μετανάστες χωρίς δίκη προκειμένου η Ευρώπη να επιδείξει «αλληλεγγύη» σε ιδιώτες επιχειρηματίες.

Νέα καθεστώτα εργασίας

Με τον εγκλεισμό των προσφύγων και μεταναστών στα στρατόπεδα το κράτος παγιδεύει και καθηλώνει ένα μέρος του εργατικού δυναμικού, κάτι που καθιστά τα υποκείμενα εκτεθειμένα και διαθέσιμα για εργασία κάτω από άθλιους όρους. Οι εποχικές «ανάγκες» για φτηνά εργατικά χέρια καθιστούν την οικοδόμηση στρατοπέδων, ειδικά σε (ημι)αγροτικές περιοχές, μια ιδιαίτερα ευφυή και πολιτικο-οικονομικά τελεσφόρα πράξη. Οι τριγύρω επιχειρηματίες-αγρότες μπορούν έτσι εύκολα να επιλέξουν όσα χέρια χρειάζονται, το κράτος φροντίζει οι έγκλειστοι στις ενδιάμεσες περιόδους να μη φύγουν ή πεθάνουν από την πείνα.

Η απασχόληση έγκλειστων έχει άλλωστε ρυθμιστεί και νομικά (ν. 3907/2011). Το ελληνικό κράτος επιδεικνύει για τον νέο πολιτικο-οικονομικό του ρόλο μια πρωτότυπη ελαστικότητα, καθότι θεωρεί κατ’ αρχάς κάποιον παράνομο, αλλά στη συνέχεια επιτρέπει αυτός να απασχοληθεί –αφαιρώντας βέβαια πρώτα όποια δικαιώματα συνοδεύουν (ακόμη) αυτήν την «απασχολησιμότητα».

Το άρθρο 37 για τη «Ρύθμιση Θεμάτων Απομάκρυνσης», π. 5 είναι πολύ ξεκάθαρο: «Σε περίπτωση αδυναμίας των αρμόδιων (…) αρχών να διασφαλίσουν» στους υπηκόους «τρίτων χωρών, των οποίων η απομάκρυνση έχει αναβληθεί,(…) στοιχειώδεις όρους αξιοπρεπούς (…) στέγασης (…) και γενικότερα ό,τι καλύπτουν τις άμεσες βιοτικές τους ανάγκες, μπορεί να επιτραπεί (…) να απασχολούνται ως μισθωτοί…».

Η στρατοπέδευση δημιουργεί ευκαιρίες για τη χρήση της έγκλειστης εργατικής δύναμης μέσω «ενοικίασης» των φυλακισμένων-χωρίς-δίκη. Οι αφηγήσεις πρώην έγκλειστων προσφύγων σε στρατόπεδα της Βόρειας Ελλάδας μιλούν για «διάθεσή» τους σε ντόπιους αγρότες που ζητούσαν εργατικά χέρια –με μισθούς που και η σύγχρονη κυβέρνησή μας ούτε καν ονειρεύεται ακόμη.

Κατασκευή πελατών – δημοσία δαπάνη

Εδώ είναι το κράτος αυτό που με τον εγκλεισμό και την ανασφάλεια δημιουργεί κυριολεκτικά, εξ αρχής και δημοσία δαπάνη, εκείνες τις ειδικές ομάδες και τις ιδιαίτερες ανάγκες τους που δεν θα υπήρχαν καν χωρίς στρατόπεδα! Ο εγκλεισμός και η ανασφάλεια είναι οι ειδικές συνθήκες, οι οποίες μετατρέπουν τα υποκείμενα σε πελάτες -για ακριβή δικηγορική «συμπάθεια» και ελπίδα. Το κράτος παράγει ευάλωτα υποκείμενα και έτσι την αγορά, όπου επιχειρηματικοί δαίμονες (π.χ. δικηγόροι) μπορούν να κάνουν περιουσία εμπορευόμενοι ανύπαρκτες ελπίδες.

Το κράτος φαίνεται να διαπλέκεται επιπλέον και στην προώθηση των έγκλειστων πελατών σε συγκεκριμένους «παρόχους υπηρεσιών». Σε ένα τέτοιο σκηνικό δεν είναι καθόλου παράξενο που πρόσφυγες πρώην έγκλειστοι σε στρατόπεδα της Βόρειας Ελλάδας θυμούνται τις πολύ ακριβές, ωστόσο μάταιες, «συναλλαγές» τους μόνο με έναν δικηγόρο (ή δικηγορικό γραφείο) που έβρισκε την πόρτα των στρατοπέδων ανοιχτή!

Το κράτος δεν αποσύρεται και παραδίδει έτσι το οικονομικό πεδίο σε ιδιώτες. Το στρατόπεδο –αυτή η μηχανή αναβαλλόμενων απελάσεων– είναι ένα πολύ βολικό πεδίο άσκησης του νέου ρόλου του κράτους: φυλακίζοντας πολίτες δημιουργεί αγορά και πελάτες για ιδιώτες. Το ισχυρό, κατασταλτικό κράτος παράγει –με δημόσιο χρήμα!– νέα οικονομικά πεδία και τα χαρίζει βορά σε ιδιώτες. Το στρατόπεδο λειτουργεί ως πεδίο «πρωτογενούς συσσώρευσης» (Μαρξ), παράγοντας αδύναμους και δημιουργώντας έτσι ευκαιρίες καταλήστευσης πόρων. Ενας αντίστοιχος μηχανισμός πρωτογενούς καταλήστευσης κοινωνικών πόρων, με τελείως άλλες διαστάσεις ωστόσο, είναι και το παιχνίδι που έχει στηθεί με τις τράπεζες και τα δημόσια χρέη!

Η καμπάνια ενάντια στα στρατόπεδα αποτελεί δράση ενάντια σ’ αυτή τη μετατροπή της ελληνικής κοινωνίας σε στρατόπεδο για τους (όλο και περισσότερους) φτωχούς και αδύναμους, τη μετατροπή της σε βορά για τις ορέξεις της ιδιωτικής κερδοφορίας!

* Αναπλ. καθ. Κλινικής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο ΠΤΔΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

marvakis@eled.auth.gr

Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών