Θέσεις για την πολυπολιτισμικότητα

του Γιώργου Λιερού

Οι σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες (οι πολιτισμοί πολυπολιτισμικότητας), γεννιούνται μέσα από την παγκοσμιοποίηση, την αποδυνάμωση του κράτους-έθνους και την μεταφορά των αρμοδιοτήτων του στο υπερ-εθνικό και στο υπο-εθνικό επίπεδο. Γεννιούνται μέσα από τις μεγάλες μεταναστευτικές ροές και την αφύπνιση εθνοτήτων οι οποίες απελευθερώνονται από τα δεσμά του κράτους-έθνους. Πρέπει λοιπόν να συζητήσουμε για την πολυπολιτισμική υφή, τόσο της παγκόσμιας αγοράς όσο και του σύγχρονου κράτους-έθνους ή της σύγχρονης μέγα-πόλης. Ιδίως η τελευταία, αποτελεί τον πιο χαρακτηριστικό τόπο, την πιο πλήρη περίληψη της παγκοσμιοποίησης και προσφέρεται κατ’ εξοχήν για την μελέτη της σχέσης πολυπολιτισμική ανεκτικότητα/εθνοτικοί πόλεμοι, η οποία συγκροτεί τον εν πολλοίς μετα-εθνικό κόσμο μας.

«Η χρησιμότητα των ξένων και των προσκεκλημένων είναι τόσο μεγάλη, που θα μπορούσαν να καταλάβουν την έκτη θέση στα στολίδια της βασιλείας… Και αυτό γιατί καθώς οι προσκεκλημένοι έρχονται από διάφορες περιοχές και επαρχίες, φέρνουν μαζί τους ποικίλες γλώσσες και έθιμα, ποικίλες γνώσεις και όπλα. Όλοι τους λατρεύουν τη Βασιλική Αυλή, εξυψώνουν την αίγλη της και προκαλούν τρόμο στην υπεροψία των ξένων δυνάμεων. Γιατί μια χώρα με ενιαία γλώσσα και έθιμα είναι εύθραυστη και αδύναμη…»

 Άγιος Στέφανος (1001-1038), ο πρώτος βασιλιάς της Ουγγαρίας[1]

Η πολυπολιτισμικότητα υφίσταται πάντα σε σχέση μ’ έναν κοινό τρόπο επικοινωνίας (πολιτισμό). Αλλιώς, πρόκειται απλώς για ένα τυχαίο άθροισμα πολιτισμών και ο όρος δεν έχει νόημα. Η συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα είναι λοιπόν πάντα συζήτηση για έναν πολιτισμό πολυπολιτισμικότητας. Για ποιον πολιτισμό συζητούμε όταν λέμε ότι οι κοινωνίες μας είναι – ή ότι αντίθετα δεν πρέπει να είναι – πολυπολιτισμικές; Ποιες είναι οι οικονομικές, ιστορικές κ.α. προϋποθέσεις αυτού του πολιτισμού; Ποια στάση κρατάμε εμείς απέναντι σ’ αυτόν τον πολιτισμό της πολυπολιτισμικότητας και γιατί;

*

Οι σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες (οι πολιτισμοί πολυπολιτισμικότητας), γεννιούνται μέσα από την παγκοσμιοποίηση, την αποδυνάμωση του κράτους-έθνους και την μεταφορά των αρμοδιοτήτων του στο υπερ-εθνικό και στο υπο-εθνικό επίπεδο. Γεννιούνται μέσα από τις μεγάλες μεταναστευτικές ροές και την αφύπνιση εθνοτήτων οι οποίες απελευθερώνονται από τα δεσμά του κράτους-έθνους.

*

Η άλλη όψη της πολυπολιτισμικότητας είναι ο εθνοτικός κατακερματισμός. Το έθνος και ο ενωμένος πολιτικά λαός τον 20ο αιώνα, συνδέονταν με το μαζικό εργοστάσιο, τις «φορντικές» σχέσεις παραγωγής, το κοινωνικό κράτος, τα μαζικά κόμματα κ.τ.λ. Σήμερα, ο εθνοτικός κατακερματισμός συνδέεται με την κεντρική θέση που έχουν οι «κοινοτικές ταυτότητες» και οι υποεθνικές «τοπικές κουλτούρες» στη σχέση κεφαλαίου/εργασίας, με την απορρύθμιση, την ευελιξία, την επέκταση της άτυπης εργασίας, της υπεργολαβίας και της συνεργασίας μέσω δικτύων, με το μεγαλύτερο βάρος του τριτογενούς, με όλα αυτά που συνεπάγονται τον αυξανόμενο ρόλο οικογενειακών, φιλικών, φυλετικών και εθνοτικών σχέσεων εμπιστοσύνης και των εγγυήσεων που προσφέρουν[2]. Ο εθνοτικός κατακερματισμός συσχετίζεται με την διάρρηξη του ενιαίου εθνικού χώρου, με την «κατάτμησή του σε ζώνες»[3] άνισων αναπτυξιακών ταχυτήτων (οριακά: σε ζώνες προηγμένου καπιταλισμού από την μία και σε ζώνες ανομίας από την άλλη).

*

Η ανεκτική πολυπολιτισμικότητα των ανωτέρων βαθμίδων της κοινωνικής πυραμίδας βρίσκεται σε συμπληρωματική σχέση με τον εθνοτικό πόλεμο στις κατώτερες βαθμίδες. Οι εθνοτικές ταυτότητες διαδραματίζουν έναν πολύ σπουδαίο ρόλο στα αλλεπάλληλα διαβήματα αποκλεισμού, διά των οποίων σχηματίζονται οι ιεραρχικές πυραμίδες στον παγκόσμιο καπιταλισμό.

*

Πρέπει λοιπόν να συζητήσουμε για την πολυπολιτισμική υφή, τόσο της παγκόσμιας αγοράς όσο και του σύγχρονου κράτους-έθνους ή της σύγχρονης μέγα-πόλης. Ιδίως η τελευταία, αποτελεί τον πιο χαρακτηριστικό τόπο, την πιο πλήρη περίληψη της παγκοσμιοποίησης και προσφέρεται κατ’ εξοχήν για την μελέτη της σχέσης πολυπολιτισμική ανεκτικότητα/εθνοτικοί πόλεμοι, η οποία συγκροτεί τον εν πολλοίς μετα-εθνικό κόσμο μας.

*

Η μαζική έξοδος των μεταναστών (μαζί με την μετανάστευση πολλών χιλιάδων νεαρών Ελλήνων), είναι ένας πραγματικά μεγάλος «εθνικός κίνδυνος», αυτός της δημογραφικής κατάρρευσης της χώρας. Οι μετανάστες είναι ότι καλύτερο για μια «πετυχημένη πολιτική επιμειξιών» την οποία χρειάζεται επειγόντως η γερασμένη Ευρώπη. Καλούμαστε να επιχειρήσουμε σε κάθε ξεχωριστή ευρωπαϊκή χώρα την ανάδειξη ενός άλλου πολιτισμού μέσα από κοινωνικά κινήματα τα οποία θα περιλαμβάνουν ανθρώπους με διαφορετικές κουλτούρες και ταυτότητες. Με αφετηρία τον σεβασμό στην ιδιαιτερότητα του καθένα και μέσα από τον διαπολιτισμικό διάλογο που στηρίζεται στην κοινή αγωνιστική εμπειρία, θα μπορούσαν να βρεθούν οι νέες συνθέσεις, οι κοινές αξίες, οι φαντασιακές σημασίες και τα σύμβολα διά των οποίων θα συγκροτούνταν οι νέες δημοκρατικές πολιτείες, οι νέες πατρίδες. Αυτός ο έτσι κατακτημένος νέος κοινός τρόπος επικοινωνίας με την σειρά του θα επέτρεπε να ανθίσουν νέες πολιτισμικές διαφορετικότητες κ.ο.κ.

*

Δεν μπορούμε σήμερα να σκιαγραφήσουμε έναν πανανθρώπινο πολιτισμό ή να φανταστούμε τις οικουμενικές αξίες με αφετηρία μόνο την Ευρώπη και τις παραδόσεις της, χωρίς να πάρουμε υπόψη τον Κομφούκιο και τον Μέγγιο (Κίνα), τον Σάνκαρα (Ινδία), τον Αραμπί και τον Ρουμί (Ισλάμ) ή αγνοώντας την Αφρική και τους αυτόχθονες της Αμερικής και της Αυστραλίας. Η οικουμενικότητα συμπεριλαμβάνει τον πλούτο της ανθρώπινης κατάστασης στο σύνολό του.

————

[1] Αναφέρεται από τον Μπενεντίκτ Άντερσον. «Φαντασιακές κοινότητες», ελλ. εκδ. Νεφέλη, 1997.

[2] Σημ. Susana Narotzky, «Οικονομική ανθρωπολογία» ελλ. εκδ. Σαββάλας, 2007.

[3] Σημ. Αλέν Μπαντιού, «Η Ελλάδα, οι νέες ιμπεριαλιστικές πρακτικές και η επανεπινόηση της πολιτικής» Εποχή 13-5-2013.

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη 2η συζήτηση με θέμα “Πολυπολιτισμικότητα” του Κύκλου Συζητήσεων “Έθνος και Πολιτική” που θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου, 20:00, στο Νοσότρος. Αναλυτικά: “Οι περιπέτειες της πολιτισμικής ετερότητας στην Ελλάδα την εποχή της μετανάστευσης” – εισηγητής: Γιώργος Τσιμουρής (αναπλ. καθηγητής Πανεπ.), “Τελείως διαφορετικοί και ακριβώς ίδιοι: Ηκουλτούρα ως πολιτικό διακύβευμα” – εισηγητής: Ανδρέας Νοταράς (λέκτορας), συντονιστής: Κώστας Σβώλης